Cumhuriyetin İlanından Sonra İl Olan Kentler Nelerdir? İlk İl Olan Hangisidir?

Merak edilen konular hakkında araştırma yapmaya sevk eden, keyifli bilgi yarışması Hadi’de heyecan devam ediyor. 23 Ağustos saat 12:30’da yapılacak yarışmanın Hadi ipucu duyuruldu. Buna göre yarışmacılar cumhuriyetin ilanından sonra il olan kentler hakkında bir soru ile karşılaşacak. Yazımızda ilk ilan şehir hangisidir, sonradan il olan ilçeler hangileridir gibi soruları yanıtlayacağız.

Bugün ipucu kısa bir şekilde yarışmacılara duyuruldu. “Cumhuriyetin ilanının ardından il yapılmış kentlerimizi hiç merak etmiş miydiniz? Acaba bunların ilki hangisidir?”

Cumhuriyetin İlanında İl Sayısı

Cumhuriyet ilan edildiğinde, yani 1923 yılında 71 il bulunuyordu. Bugün il olmayan Doğubeyazıt, Beyoğlu, Çatalca, Ergani, Genç, Silifke, Şebinkarahisar, Kozan, Üsküdar gibi yerleşim yerleri de Cumhuriyet ilan edildiğinde vilayet konumundaydı. Bunlardan bazıları farklı sebeplerle sonradan ilçe yapıldı.

Sonradan İl Olan Şehirler

1923 yılından sonra vilayetlerde birçok değişiklik yapıldı. Adıyaman, Nevşehir, Sakarya, Artvin, Kars, Ardahan, Uşak, Muş, Hatay, Bayburt, Karaman, Kırıkkale, Karabük, Iğdır, Kilis, Yalova, Düzce sonradan il olan ilçeler oldu. Aksaray, Ardahan, Hakkari, Osmaniye, Dersim (Tunceli), Bitlis gibi iller ise vilayet iken ilçe yapılıp, sonra tekrar il yapıldı.

İl Olan İlk Şehir

Hadi ipucu sorusu olarak da sorulacak bu konuda, Cumhuriyetin ilanından sonra ilk il olan şehirlere bakacağız. Bitlis 1923 yılında, ancak Cumhuriyetin ilanın önce il olmuştur. 1924 yılında Liva-Sancak teşkilatının kaldırılmasıyla birlikte Cumhuriyetin sonradan il olan ilk şehirleri Zonguldak, Artvin, Ardahan ve Kars oldu.

Çok Önemli Not: Bu biraz ihtilaflı bir soru olmuştur. Zonguldak Valiliği internet sitesinde, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili olarak Zonguldak belirtilmektedir. Hadi yarışmasında da cevap muhtemelen bu olacaktır. Ancak İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğünün, şu an yayında olmayan "Yıllara Göre Mülki İdare Bölümleri" başlıklı sayfasında 1923 yılında 71 il görünürken, 1924 yılında sadece Artvin, Ardahan ve Kars'ın il olduğu belirtilmektedir. Bu yüzden cevap Zonguldak olursa soru iptal edilmelidir. Detaylı incelemek isteyenler İçişleri Bakanlığı arşivine buradan ulaşabilir.

(Yazının Devamı) Daha sonra 1926 yılında ise 74 olan il sayısı 63'e düşürüldü. 1927’de o dönem il olan Doğubeyazıt, kendi ilçesi Ağrı’nın il olmasıyla onun ilçesi olmuştur. 1929’da Muş, 1939’da Hatay, 1953’te Uşak, 1954’te Adıyaman, Nevşehir ve Sakarya, 1989’da Aksaray, Bayburt, Karaman ve Kırıkkale, 1990’da Batman ve Şırnak, 1991’de Bartın, 1992’de Ardahan ve Iğdır, 1995’te Karabük, Kilis ve Yalova, 1996’da Osmaniye ve son olarak 1999’da Düzce il oldu.